Hoe kennen we ons zelf en hoe nauwkeurig is onze zelfkennis?
Introspectie en zelfreflectie
Een manier om zelfkennis op te doen is introspectie, het “naar binnen kijken”: stilstaan en interne toestanden waarnemen, zowel mentale als ook emotionele. Dit soort introspectie lijkt de eenvoudigste en meest voor de hand liggende manier te zijn om zelfkennis vergroten. Het lijkt vanzelf te spreken dat iedereen zichzelf het beste onder de loep kan nemen en nadenken over de redenen voor de eigen gevoelens of gedragingen. Maar onderzoek laat zien dat mensen zichzelf vaak minder goed kennen dan ze denken.
Mensen kennen zichzelf niet goed:
*Mensen verwerken voortdurend veel informatie tegelijk. Veel informatie wordt automatisch en dus zonder bewustzijn verwerkt. Zo zijn mensen zich vaak niet bewust van de meest directe oorzaken van hun gedachten of gedrag, zoals talloze experimenten laten zien.
*Introspectie is ook beperkt, omdat mensen meestal gemotiveerd zijn ongewenste en onaangename gedachten en ervaringen uit het geheugen of bewustzijn te houden. Toch zijn deze gedachten en ervaringen van invloed op hun gedrag.
*Een derde probleem is dat mensen de neiging hebben hun positieve eigenschappen te overschatten (of juist te onderschatten, in het geval van depressieve depressieve klachten, zie hieronder). De meeste mensen (en vooral ook de meest gezonde !) denken dat ze beter zijn dan gemiddeld. Mensen denken, dat zij aantrekkelijker, vaardiger of sportiever zijn en betere beslissingen nemen, hoewel het statistisch gezien onmogelijk is dat de meeste personen beter zijn dan gemiddeld.
“Illusoire superioriteit”
Dit wordt illusoire superioriteit genoemd, een systematische cognitieve “bias” (denkfout). Illusoire superioriteit is een toestand van cognitieve vooringenomenheid waarin iemand zijn eigen kwaliteiten en bekwaamheden overschat ten opzichte van dezelfde kwaliteiten en bekwaamheden van andere mensen. Illusoire superioriteit is een van de vele positieve illusies met betrekking tot het zelf, die duidelijk naar voren komen in verschillende studies. Bijvoorbeeld onderzoek naar opvattingen over de eigen intelligentie, de effectieve uitvoering van taken en tests, en het bezit van wenselijke persoonlijke kenmerken en persoonlijkheidskenmerken.
Dergelijke illusies kunnen ons helpen ons beter te voelen en actief te zijn en risico’s te nemen. Maar zij hinderen ons in situaties, waar een meer nauwkeurige zelfkennis nuttig zou zijn, bijvoorbeeld bij het kiezen van baan of partner, of als verandering van gedrag noodzakelijk of wenselijk is.
Het depressieve zelfbeeld
Geheel andere illusies dan boven beschreven liggen ten grond aan een depressief zelfbeeld.
De gedachtenschema’s die aan een depressief zelfbeeld ten grondslag liggen kenmerken zich volgens de cognitieve psycholoog Aron Beek door drie verschillende hoofdonderwerpen:
- ideeën over eigen waardeloosheid en schuld,
- gedachten over de onrechtvaardigheid en liefdeloosheid van de wereld en andere mensen,
- en gedachten over de hopeloosheid van de toekomst.
Wie last heeft van dergelijke klachten kan het beste contact opnemen met een psycholoog of coach. Cognitieve gedragstherapie is de beste manier om te leren met depressieve gedachten, gevoelens en zelfbeeld om te gaan.
Door de ogen van anderen
We leren veel over onszelf uit de verbale reacties van anderen en door te observeren hoe andere mensen op ons reageren. Het idee dat we leren wie we zijn door onszelf zien door de ogen van anderen is getest in vele studies, maar blijkt te slechts ten dele juist. Mensen zien zich weliswaar zelf zoals zij DENKEN dat anderen hun waarnemen, maar uit onderzoek blijkt dat deze aannames vaak niet goed kloppen met de daadwerkelijke evaluaties van anderen. Andere mensen hebben heel andere informatie beschikbaar over ons dan we zelf. Ze zien ons van buiten door hun eigen bril, gekleurd door hun ervaring en motieven en weten vaak niet hoe we ons werkelijk voelen of wat we denken. Daarom zijn de mensen uit onze omgeving vaak beter in het observeren van waarneembaar gedrag, en zijn onze zelfpercepties beter om interne processen (bijvoorbeeld gevoelens) te beschrijven.
Filters
En ook wat de mening van anderen betreft hebben we filters, “biases” en illusies, zoals een“self-protection bias”, die ons kan hinderen de kritiek of afwijkende mening van anderen waar te nemen of aan te nemen, of de confirmation bias (de tunnelvisie) die maakt dat we vasthouden aan een bepaalde veronderstelling (zoals dat de we prettig of juist onprettig overkomen) ook al is er informatie die dit tegenspreekt.
Ook is het zo dat andere mensen niet altijd eerlijk zijn en dus hun negatieve evaluaties verbergen, om gevoelens niet te kwetsen of conflicten te vermijden.
Persoonlijkheidstests
Persoonlijkheidstests helpen maar een heel kleine beetje voor beterr zelfkennis. Een deel van populaire tests (DISC, MBTI en vele anderen) heeft geen wetenschappelijke basis en/of heeft een zwart-wit beeld van de mens: je bent óf introvert óf extrovert. De meeste mensen zijn juist noch het één noch het ander, maar iets daartussen in. Het grootste bezwaar tegen persoonlijkheidstests, ook de beste (zoals de Big Five) is, dat zij van de situatie abstraheren. Dat betekent dat je bijvoorbeeld een score als introvert krijgt, terwijl er best situaties zijn waar je veel praat, graag met mensen samen bent en kunt optreden en een speech geven. Veel introverten overkomt dit met anderen, die hun diepe interesses delen.
Variabiliteit van gedrag en persoonlijkheid
Nieuw onderzoek over de menselijke persoonlijkheid onderstreept dan ook, dat gedrag sterk afhangt van de situatie en de triggers, en niet alleen over de tijd maar ook in de loop van de dag kan veranderen (Beckmann et al., 2020)!
Zichzelf leren kennen door interactie met de omgeving
Men kan zichzelf niet kan leren kennen door alleen maar te lezen, te denken, of te praten over zichzelf. Men leert zichzelf kennen door actief deel te nemen aan het leven en de interactie met anderen. Als men relaties aangaat met mensen en de omgeving, wordt men geconfronteerd met verschillende situaties, uitdagingen, en feedback, die men kan gebruiken om zichzelf beter te begrijpen, te waarderen, en te ontwikkelen.
We leren onszelf dus naar mijn mening vooral goed kennen door onze interactie met de omgeving, door de organisatie van kleine of grote projecten. Onze projecten en ons streven naar succes met deze projecten vragen om zelfreflectie, zelfmonitoring, zelfevaluatie, zelfregulatie en zelfcontrole, allemaal concrete aspecten van zelfkennis. De werkelijkheid geeft ons feedback, net zoals ook de mensen met wie we samenwerken. Een dynamisch en steeds groeiend puzzel van zelfkennis ontstaat dan uit zelfreflectie, feedback van anderen, fouten en successen.
Door samen met een coach of psycholoog op deze ervaringen, teleurstellingen en doelen te reflecteren wordt persoonlijke groei gefaciliteerd. Door reflectie in de dialoog met een ander kan men leren van zijn ervaringen, zijn sterke en zwakke punten, zijn waarden en doelen, zijn emoties en gedrag, en zijn groei en verandering. Ware zelfkennis is dus een dynamisch en continu proces, dat vraagt om een open en nieuwsgierige houding, een kritische en eerlijke blik, en een bereidheid om te leren en te veranderen.
Dagboek voor betere zelfkennis
Een goed instrument om zich zelf beter te leren kennen is het bijhouden van een dagboek. Geen gewoon dagboek, waar men opschrijft wat er zo alles is gebeurd. Maar een dagboek waar men regelmatig reflecteert op gebeurtenissen, hoe men dingen heeft gedaan, of men zelf met zich tevreden of teleurgesteld was, wat anderen zeiden en deden. Ook is het goed om te noteren of men het eens is met anderen als deze feedback geven, en warom men het eens is of waarom niet. Tenslotte is het ook goed veranderingswensen en -plannen vast te leggen, samen met de concrete veranderingsstappen, die men plant. Het kan ook zinvol zijn, het zelfbeeld, veranderingswensen en veranderingsplannen met een coach te bespreken.
Positief zelfbeeld?
De positieve psychologie richt zich soms voral op positief denken, en dus ook ook op het belang van een positief zelfbeeld. Andere theorieen, zoals de zelfdeterminatietheorie (SDT) zijn meer gericht op gedrag. Denkbeelden zoals een positief zelfbeeld spelen in de SDT geen grote rol. Het is belangrijker om op groei, leren en ontwikkelen gericht te zijn (groei-mindset), dan op een positief zelfbeeld. Een persoon die op groei en “mastery” gericht is, zal een impliciet positief zelfbeeld hebben, zonder dit zelfbeeld tot doel te maken. Een positief zelfbeeld is een bijproduct en een gevolg, geen doel in zich zelf.
Eén gedachte over “Betere zelfkennis”
Reacties zijn gesloten.