Pluralistische onwetendheid (pluralistic ignorance) is een begrip uit de sociale psychologie. Harvard-professor Todd Rose noemt deze “pluralistische onwetenheid” liever “collectieve illusies”, en toont de destructiviteit van dergelijke collectieve illusies aan.

Pluralistische onwetendheid beschrijft een situatie waar de meerderheid van een groep een mening, gedrag of standpunt afkeurt, maar de personen individueel (en tegen de werkelijkheid in) overtuigd zijn dan de anderen dit algemeen afgekeurde standpunt wel degelijk goedkeuren. Het beste voorbeld is het sprookje De nieuwe kleren van de keizer , het bekende sprookje van  Hans Christian Andersen. Iedereen ziet dat de keizer geen kleren aan heeft, maar denkt ten onrechte, dat de anderen wel degelijk kleren zien. Men zegt niets om niet dom of afwijkend te lijken.

Harvard-professor Todd Rose noemt deze “pluralistische onwetenheid” liever “collectieve illusies”, en toont de destructiviteit van dergelijke collectieve illusies aan. Als voorbeeld laat Todd zien, dat in zijn onderzoek de meeste mensen aangeven dat een succesvol leven erin bestaat de eigen talenten te kunnen ontplooien, maar mensen tegelijkertijd de verkeerde illusies hebben dat alle andere mensen een succevolle carriere het meest belangrijk vinden.

Het is tragisch dat wij ons inspannen om aan een extrinsiek doel te voldoen, waarvan wij ten onrechte denken, dat anderen ons dit voorschrijven. En dat terwijl anderen in werkelijkheid helemaal niet denken. Dus eerst hebben we een foutieve voorstelling wat anderen denken en willen, en dan passen we ons bovendien nog aan deze foutieve voorstelling aan! Mensen conformeren zich maar al te graag aan de groep. Zelfs aan de vermeende, maar niet kloppende opvattingen van de groep.

Conformiteitsbias

(Bevestigingsvooroordeel)

Een  confirmation bias, myside-bias of bevestigingsvooroordeel is een cognitieve bias. Deze veel voorkomende denkfout is de neiging om aandacht en waarde te hechten aan informatie die de eigen ideeën, overtuigingen of hypotheses bevestigt. Over informatie die de eigen overtuigingen weerspreekt is men daarentegen hyperkritisch. Over het algemeen hebben mensen in hun leven al veel geïnvesteerd (materieel of sociaal geïnvesteerd) in een bepaalde leefstijl of een maatschappelijke groep en zouden nadelen ondervinden als zij een andere overtuiging moeten accepteren. Er wordt in sommige gevallen ook wel gesproken van “gemotiveerde informatieverwerking” (motivated reasoning)  waarbij mensen hun eerdere overtuigingen verdedigen, in stand houden of bevestigen.

In-group en identiteit

Wanneer we ons emotioneel verbonden voelen met bepaalde opvattingen treedt gemakkelijk confirmation bias op. We gebruiken uiteindelijk elk willekeurig “bewijs” dat we vinden om simpelweg de vooraf vastgestelde conclusies van onze in-group te versterken. Vooral wanneer we al tijd, energie en geloof in een groep hebben geïnvesteerd willen we het wereldbeeld beschermen dat onze identiteit bevestigt.

Onzekerheid

Als mensen in een groep zich in een onzekere en moeilijk in te schatten situatie bevinden en niemand weet hoe men moet handelen, kijken mensen graag naar het gedrag van anderen. Dit is een bekend fenomeen in zogenaamde bijstander-situaties. Het gedrag van anderen wordt dan niet als onzekerheid geïnterpreteerd (terwijl deze interpretatie op de hand ligt als men zelf ook onzeker is) maar als gevolg van een bewuste beslissing. Men interpreteert dus het gedrag van anderen, die zich identiek gedragen als men zelf, anders dan het eigen gedrag en men past zich bovendien ook nog aan de verkeerd opgevatte algemene mening aan. Verschillen tussen privéovertuigingen en iemands gedrag in het publiek zijn goed gedocumenteerd in de sociaalpsychologische literatuur als een vorm van sociale invloed. Sociale invloed speelt dan ook een centrale rol in dit fenomeen van pluralistische onwetendheid.

Andere voorbeelden:

• De docent vraagt of er nog vragen zijn. Niemand zegt iets. Veel aanwezigen vatten dit op als een teken dat de anderen alles begrepen hebben, en dit terwijl de andere aanwezigen ook onzeker zijn of vragen hebben en zelf ook naar de reacties van de groep kijken.

• Drinkgewoonten onder studenten en de invloed van leeftijdsgenoten op deze gewoonten. Onderzoek over alcoholconsumpties onder studenten liet zien dat de studenten van mening waren dat de gemiddelde student veel positiever was over alcoholgebruik dan zij zelf waren… maar dat dacht dus een meerderheid van de studenten, terwijl het al logisch gezien niet waar kan zijn dat het voor de meeste studenten geldt, dat de gemiddelde student positiever denkt over alcoholgebruik dan zij zelf!
  Zie literatuur hieronder.

• Veel voorbeelden van vooroordelen: een recente studie laat bijvoorbeeld zien dat veel Amerikanen niet echt negatief denken over atheïsten maar denken dat hun omgeving negatiever is dan zij zelf, en dat ze daarom een publieke negatieve houding innemen. (When Private Reporting Is More Positive Than Public Reporting: Pluralistic Ignorance Towards Atheists)

• Het meest bekende voorbeeld van pluralistische onwetendheid is het omstandereffect (bijstandereffect). In een noodsituatie met meerdere toeschouwers grijpt niemand in omdat iedereen het aarzelende niet-ingrijpen van de anderen als een bewuste beslissing begrijpt en daaruit afleidt dat actie niet noodzakelijk is.

• Halbesleben et al. (2007) betogen dat de pluralistische onwetendheid de reden kan zijn dat werknemers hun werkelijke mening over een onderwerp niet met collega’s delen omdat zij denken dat de groepsidentiteit verdedigd moet worden en dat de groep anders denkt dan zij zelf. Het gevolg is dan hogere stress en een lagere graad van betrokkenheid onder werknemers. Voor de organisatie als geheel kan pluralistische onwetendheid leiden tot een zwakke organisatiecultuur, die eigenlijk niet wordt ondersteund door haar leden, en tot slechte besluitvorming kan leiden omdat de werknemers hun eigen overtuigingen niet uiten en zich aan een vermeende gedeelde mening aanpassen. 

De rol van social media

In “Smarter Than You Think: How Technology Is Changing Our Minds for the Better” beschrijft Clive Thompson het systematische gebruik van pluralistische onwetendheid door autoritaire regimes. Als iedereen denkt dat de anderen het regime tolereren zal niemand de opstand aandurven (zie ook de kleren van de keizer). Clive Thompson meent dat de opkomst van digitale en sociale media de pluralistische onwetendheid kan opheffen. Actievoerders en aanhangers kunnen met elkaar communiceren over de (verborgen) doelen en meningen.

Todd Rose denkt daar anders over. Hij betoogt dat juist social media bijdragen aan destructieve collectieve illusies. Op sociale media is een kleine groep zeer invloedrijk, maar de meningen op twitter enz. zijn helemaal geen afspiegeling van algemeen geddelde opvattingen. Via algoritmes worden op digitale platforms juist negatieve emoties en polaridatie aangewakkerd. Marginale actoren kunnen zo illusies creëren door de indruk te wekken van meerderheden die in werkelijkheid niet bestaan.

Een middel tegen conformiteit is psychologische imunititeit. Tedd Rose heeft het daarbij over veerkracht en “congruence”

(Carl Rogers). Ikzelf denk eerder aan een ander begrip uit de humanistische en positieve psychologie: intrinsieke motivatie. Intrinsiek gemotiveerd zijn beschermd in bepaalde mate tegen conformitietsbias omdat de aandacht naar binnen en iet naar buiten gericht is, en prestatie en sociaal aanzien (extrinieke doelen) geen maatstaf zijn.

Literatuur

Halbesleben, J. R., Wheeler, A. R., & Buckley, M. R. (2007). Understanding pluralistic ignorance in organizations: Application and theory. Journal of Managerial Psychology, 22(1), 65-83

Prentice, D. A., & Miller, D. T. (1993). Pluralistic ignorance and alcohol use on campus: some consequences of misperceiving the social norm. Journal of personality and social psychology, 64(2), 243.

Rose, Todd (2022). Collective Illusions: Conformity, Complicity, and the Science of Why We Make Bad Decisions. New York, NY. Hachette Books ISBN 978-0306925689